کتاب «مقالات شمس» عبارت است از مجموعه آنچه شمس الدین تبریزی در مجالس بیان کرده و سوال و جوابهایی که میان او و مولانا یا مریدان و منکران رد و بدل شده است, واز گسیختگی و بریدگی عبارات و مطالب پیداست که این کتاب را شمس الدین خود تالیف ننموده بلکه همان یادداشتهای روزانه ی مریدان است که با کمال بی ترتیبی فراهم نموده اند.

قابل انکار نیست که مرموزترین فصول تاریخ زندگانی مولانا جلال الدین رومی همان داستان پیوستگی و ارتباط او با شمس الدین تبریزی میباشد که به سبب نبودن اطلاع و آگاهی از چگونگی آن غالب متقدمین و متاخرین آن حکایت را بطور افسانه و دور از مرحله ی واقع نوشته بودند. اینک کتاب مقالات پرده از روی بسیاری از این رموز و اسرار بر میدارد و علت ارتباط و فریفتگی مولانا را بشمس تا حدی واضح می سازد. و برخلاف آنچه مشهور است اورا دانایی بصیر و شیفته ی حقیقت و شایسته ی مرشدی و راهنمایی معرفی میکند و این خود بتنهایی سبب اهمیت این کتاب تواند بود.

علاوه بر فواید تاریخی نظر به آنکه شمس الدین مبدا زندگانی جدیدی برای مولانا شده است, ساید هر یک از محققین مایل باشند از مبادی افکار و تعالیم او اطلاع یابند این نتیجه هم از کتاب مقالات بدست میآید, چه ما بین آن و مثنوی ارتباطی قوی موجود است, و مولانا بسیاری از امثال و قصص و مطالب مقالات را در مثنوی مندرج ساخته است.

از حیث لطف عبارت و دلپسندی و زیبایی الفاظ هم کتاب مقالات دارای اهمیت بسیار و یکی از گنجینه های ادبیات و لغلت فارسی است.